Wątroba, jako narząd odpowiedzialny za wychwyt i biotransformację większości przyjmowanych przez nas leków, jest wysoce narażona na uszkodzenie. Polekowe reakcje hepatotoksyczne stanowią najczęstszą przyczynę ostrej niewydolności tego narządu w krajach wysoko rozwiniętych.

Uszkadzające działanie leków może wynikać z bezpośredniego działania hepatotoksycznego bądź z działania pośredniego, zaś substancje o działaniu uszkadzającym wątrobę dzielimy na takie, których efekt toksyczny jest zależny od dawki (łatwe do przewidzenia) i takie, w przypadku których uszkodzenie wątroby nie jest współmierne z wielkością przyjętej dawki leku.

Większość hepatotoksycznych efektów polekowych wyraża się zmianami martwiczymi hepatocytów. Niektóre leki mogą uszkadzać wybiórczo komórki śródbłonka naczyniowego, gwieździste lub nabłonka małych przewodów żółciowych, powodując rozwój cholestazy.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne

U podstaw hepatotoksyczności NLPZ leży ich zdolność do penetracji przez błony komórkowe i zmianę metabolizmu energetycznego hepatocytów poprzez wnikanie do mitochondriów i ich uszkadzanie. Największe ryzyko uszkodzenia wątroby występuje przy przyjmowaniu diklofenaku i nimesulidu. Diklofenak może bezpośrednio uszkadzać komórki wątrobowe, głównie poprzez indukowanie stresu oksydacyjnego i indukcję apoptozy hepatocytów. Przed rozpoczęciem terapii tymi lekami należy ograniczyć stosowanie innych substancji o działaniu hepatotoksycznym oraz wykluczyć czynniki ryzyka wystąpienia uszkodzenia narządu.

Paracetamol

Paracetamol jest jednym z najczęściej stosowanych leków przeciwbólowych ze względu na skuteczność, dobrą tolerancję i bezpieczeństwo leczenia w dawkach terapeutycznych, jednak przedawkowanie leku prowadzi do uszkodzenia komórek miąższu wątroby. Hepatotoksyczność wynika z działania toksycznego metabolitu N-acetylo-p-benzochinonu. Ulega on zmetabolizowaniu poprzez sprzężenie z glutationem, lecz przedawkowanie paracetamolu prowadzi do wyczerpania ustrojowych zapasów glutationu oraz toksycznego działania metabolitu na hepatocyty. Prawdopodobieństwo uszkodzenia wątroby po przyjęciu paracetamolu w dawce 250 mg/kg m.c. wynosi 50 %.

Witamina A i jej pochodne

Witamina A w dużych dawkach (powyżej 12 000 µg) jest toksyczna. Jej nadmiar magazynowany jest w komórkach gwieździstych wątroby, a kumulacja może doprowadzić do  przerostu komórek, nadmiernej produkcji kolagenu, zwłóknienia i uszkodzenia wątroby. Obraz ultrasonograficzny może sugerować rozpoznanie niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby, lecz obciążone lipidami komórki nie są hepatocytami, a komórkami gwieździstymi zawierającymi nadmiar witaminy A.

Retinoidy będące analogami witaminy A stosowanymi w leczeniu chorób skóry również posiadają potencjalne działanie hepatotoksyczne. Badania na zwierzętach i ludziach sugerują nieprawidłowości w czynności wątroby u blisko 25 % pacjentów leczonych retinoidami.

Leki hormonalne

Najlepiej opisaną i najczęściej diagnozowaną postacią uszkodzenia wątroby na skutek przyjmowania leków hormonalnych jest postać cholestatyczna. Może to być cholestaza wątrobowo-komórkowa, w której nie obserwuje się wyraźnego uszkodzenia komórek wątroby, bądź przebiegać z cechami uszkodzenia hepatocytów. W tym przypadku dochodzi do utrudnionego przepływu przez kanaliki żółciowe i większe przewody wewnątrzwątrobowe.

Do innych schorzeń wątroby będących skutkiem stosowania estrogenów należy zakrzepica żył wątrobowych oraz zakrzepica żyły wrotnej lub krezkowej górnej.

 Piśmiennictwo:

1.     Gutkowski K, Hartleb M, Kamińska E. Drug hepatotoxicity – evoking mechanisms. Gastroenterology Review/Przegląd Gastroenterologiczny. 2008;3(6):271-275.
2.     https://www.hepatolodzy.pl/choroby-watroby/toksyczne-uszkodzenie-watroby.html
3.     Michałowska M. Bezpieczeństwo stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych ze szczególnym uwzględnieniem leków o kategorii dostępności OTC – bez recepty.
4.     https://gastroenterologia-praktyczna.pl/a3150/Czy-przyjmowanie-paracetamolu-jest-bezpieczne-.html/m336
5.     https://journals.viamedica.pl/advances_in_palliative_medicine/article/viewFile/29647/24397
6.     Grzymisławski M. Hepatotoksyczność leków. Nowiny Lekarskie 2004, 73, 1, 46-49
7.     LiverTox: Clinical and Research Information on Drug-Induced Liver Injury [Internet].
8.     http://www.czytelniamedyczna.pl/1441,hormonalna-terapia-zastepcza-a-uklad-trawienia.html